Wycieczki szkolne stanowią integralną część procesu edukacji, łącząc naukę z poznawaniem świata poza murami szkoły. Kwestia odpowiedzialności za ich przebieg oraz bezpieczeństwo uczestników jest uregulowana szeregiem przepisów i wytycznych. Za całość przedsięwzięcia odpowiada szkoła, jednak obowiązki rozłożone są między kilka kluczowych osób. Przyjrzyjmy się, jak wygląda podział odpowiedzialności i jakie zadania spoczywają na poszczególnych członkach kadry pedagogicznej podczas organizacji wyjazdów z uczniami.
Rola dyrektora szkoły w organizacji wycieczek
Najwyższa odpowiedzialność za organizację wycieczek szkolnych spoczywa na dyrektorze placówki, który jako główny reprezentant organizatora wyjazdu nadzoruje cały proces. Do jego kluczowych zadań należy zapewnienie bezpieczeństwa zarówno uczniom, jak i nauczycielom podczas wszystkich form zajęć organizowanych przez szkołę, w tym wyjazdów edukacyjnych.
Dyrektor ma obowiązek zatwierdzić kartę wycieczki i wyrazić formalną zgodę na jej organizację. To on wyznacza także kierownika oraz opiekunów wyjazdu, wybierając ich spośród zatrudnionych w szkole pracowników pedagogicznych. Przed podjęciem decyzji musi upewnić się, że planowana wycieczka jest zgodna z obowiązującymi przepisami, a jej program został właściwie dostosowany do wieku, zainteresowań, potrzeb, stanu zdrowia oraz umiejętności uczestników.
Podstawowym aktem prawnym, który reguluje te kwestie, jest Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 25 maja 2018 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki krajoznawstwa i turystyki. To na jego zapisach opiera się dyrektor, podejmując decyzje związane z organizacją szkolnych wyjazdów.
Zobacz też: Jakie przepisy regulują bezpieczeństwo podczas wycieczek szkolnych?
Kierownik wycieczki – obowiązki i zakres odpowiedzialności
Osoba pełniąca funkcję kierownika wycieczki musi być zatrudniona w szkole i posiadać wykształcenie pedagogiczne. Dyrektor powierza jej odpowiedzialność za całościową organizację, przebieg oraz realizację programu wyjazdu. Zazwyczaj w przypadku grup liczących do 40 uczestników powołuje się jednego kierownika, natomiast przy większej liczbie uczniów wskazane jest powołanie dodatkowo jego zastępcy.
Kierownik wycieczki odpowiada za szereg kluczowych elementów związanych z przygotowaniem i przeprowadzeniem wyjazdu. Przede wszystkim zajmuje się opracowaniem szczegółowego programu oraz regulaminu wycieczki. Jego zadaniem jest również zapoznanie z tymi dokumentami wszystkich zainteresowanych stron – uczniów, rodziców oraz opiekunów. Musi zadbać o zapewnienie odpowiednich warunków umożliwiających realizację zaplanowanych działań oraz przestrzeganie ustalonych zasad.
Niezwykle ważnym aspektem pracy kierownika jest przygotowanie uczestników do bezpiecznego udziału w wycieczce. Obejmuje to zapoznanie ich z zasadami bezpieczeństwa oraz stworzenie warunków sprzyjających ich przestrzeganiu. Kierownik sprawuje też bezpośredni nadzór nad prawidłową realizacją programu wyjazdu.
Do jego obowiązków należy również przygotowanie kompletnej dokumentacji, na którą składają się: karta wycieczki, lista uczestników, harmonogram oraz zgody rodziców. Ponieważ kierownik ponosi główną odpowiedzialność za prawidłowy przebieg wyjazdu i bezpieczeństwo wszystkich uczestników, powinien przeprowadzić dokładną ocenę potencjalnych zagrożeń i opracować plan działania na wypadek nieprzewidzianych sytuacji.
Zadania i odpowiedzialność opiekunów wycieczki
Opiekunowie wycieczki to osoby sprawujące bezpośrednią pieczę nad uczniami. Funkcję tę najczęściej pełnią nauczyciele, jednak po uzyskaniu zgody dyrektora szkoły opiekunami mogą zostać również rodzice lub inne osoby.
Głównym zadaniem opiekuna jest sprawowanie ciągłej opieki nad powierzonymi mu uczniami. Wiąże się to z nieustannym czuwaniem nad przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa zarówno przez siebie, jak i przez podopiecznych. Opiekun na bieżąco monitoruje zachowanie uczniów i reaguje w przypadkach naruszenia regulaminu. Ściśle współpracuje z kierownikiem wycieczki w zakresie realizacji zaplanowanego programu oraz zapewnienia bezpieczeństwa wszystkim uczestnikom.
Liczba opiekunów przydzielonych do grupy zależy od kilku czynników – typu wycieczki, wieku uczestników oraz warunków, w jakich się ona odbywa. Obowiązujące wytyczne przewidują następujące proporcje:
- Jeden opiekun na około 30 uczniów podczas wycieczek odbywających się w obrębie tej samej miejscowości
- Jeden opiekun na 15 uczniów przy korzystaniu ze środków komunikacji miejskiej
- Jeden opiekun na 15 uczniów podczas wycieczek poza obrębem danej miejscowości
Najczęściej przyjmuje się jednak, że optymalny stosunek to jeden opiekun przypadający na 10-15 uczniów. Takie rozwiązanie zapewnia właściwą kontrolę nad grupą i umożliwia skuteczne reagowanie w sytuacjach wymagających interwencji.
Sprawdź także: Organizacja wycieczki szkolnej – ile dzieci przypada na jednego opiekuna?
Niezbędna dokumentacja wycieczki szkolnej
Prawidłowe przygotowanie dokumentacji stanowi fundament organizacji bezpiecznej wycieczki szkolnej. Przed wyruszeniem w drogę należy skompletować i odpowiednio wypełnić szereg istotnych dokumentów.
Karta wycieczki to podstawowy formularz, który po zatwierdzeniu przez dyrektora szkoły staje się oficjalnym dokumentem sankcjonującym organizację wyjazdu. Zawiera ona najważniejsze informacje dotyczące planowanej wyprawy. Uzupełnieniem karty jest szczegółowy harmonogram, w którym rozpisane są kolejne dni i godziny poszczególnych aktywności.
Nieodzownym elementem dokumentacji jest również kompletna lista uczestników zawierająca wykaz wszystkich uczniów biorących udział w wycieczce wraz z niezbędnymi danymi kontaktowymi. Równie ważne są pisemne zgody rodziców lub opiekunów prawnych na udział ich dzieci w wyjeździe.
Całość dopełnia regulamin wycieczki określający zasady zachowania uczestników podczas wyjazdu. Warto podkreślić, że przygotowana dokumentacja powinna być dostępna dla wszystkich osób zaangażowanych w organizację wycieczki. Kierownik ma obowiązek zapoznać z nią zarówno opiekunów, jak i uczestników oraz ich rodziców, co pozwala na uniknięcie nieporozumień oraz zwiększa poziom bezpieczeństwa podczas wyjazdu.
Etapy organizacji wycieczki szkolnej
Organizacja wycieczki szkolnej to proces złożony z kilku następujących po sobie etapów. Właściwa realizacja każdego z nich ma kluczowe znaczenie dla powodzenia całego przedsięwzięcia i zapewnienia bezpieczeństwa uczestników.
Pierwszym krokiem jest uzgodnienie planu wycieczki z dyrekcją szkoły. Po uzyskaniu wstępnej akceptacji należy przeprowadzić konsultacje z rodzicami i uczniami, by zebrać informacje o ich potrzebach i oczekiwaniach. Taka wymiana informacji pozwala lepiej dostosować program do specyfiki grupy.
Kolejny etap obejmuje przygotowanie niezbędnej dokumentacji, w tym karty wycieczki, regulaminu, listy uczestników oraz zebranie zgód rodziców. Na tej podstawie możliwe jest opracowanie szczegółowego programu dostosowanego do wieku i możliwości uczestników. Następnie kierownik wycieczki zapoznaje wszystkich zainteresowanych z zasadami bezpieczeństwa i regulaminem wyjazdu.
Sama realizacja wycieczki powinna przebiegać zgodnie z zaplanowanym wcześniej programem, przy jednoczesnym przestrzeganiu wszystkich zasad bezpieczeństwa. Warto pamiętać, że w trakcie wyjazdu mogą wystąpić nieprzewidziane sytuacje, dlatego tak istotna jest wcześniejsza ocena ryzyka i przygotowanie planu awaryjnego.
Ostatnim, często pomijanym etapem, jest podsumowanie i ocena wycieczki po jej zakończeniu. Ta refleksja pozwala wyciągnąć wnioski, które mogą okazać się niezwykle cenne przy organizacji kolejnych wyjazdów.
Należy również pamiętać, że od 15 lutego 2024 roku obowiązują znowelizowane przepisy nakładające na placówki oświatowe obowiązek wdrożenia Standardów Ochrony Małoletnich. Te zmiany mają bezpośredni wpływ na sposób organizacji wycieczek szkolnych i wymagają dostosowania dotychczasowych procedur.
Odpowiedzialność prawna podczas wycieczek szkolnych
Osoby zaangażowane w organizację i prowadzenie wycieczek szkolnych ponoszą różnorodną odpowiedzialność prawną za bezpieczeństwo i dobrostan powierzonych im uczniów. Ta odpowiedzialność może przybierać różne formy w zależności od charakteru uchybień i ich konsekwencji.
Odpowiedzialność porządkowa wiąże się najczęściej z nieprzestrzeganiem wewnętrznych regulaminów szkolnych dotyczących organizacji wycieczek. Przykładem takiego naruszenia może być wyznaczenie uczestnikom czasu wolnego bez zapewnienia odpowiedniej opieki. Z kolei odpowiedzialność dyscyplinarna wynika z naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych i zawodowych przez nauczycieli lub innych opiekunów.
W przypadku poważniejszych zaniedbań, które skutkują bezpośrednim zagrożeniem życia lub zdrowia uczestników wycieczki, może pojawić się odpowiedzialność karna. Natomiast odpowiedzialność cywilna związana jest z wyrządzeniem wymiernej szkody uczestnikom wyjazdu i może wiązać się z koniecznością wypłaty odszkodowania.
Nauczyciele i pozostali opiekunowie muszą mieć świadomość, że przez cały czas trwania wycieczki ponoszą pełną odpowiedzialność za uczniów znajdujących się pod ich opieką. Dlatego niezwykle istotne jest skrupulatne przestrzeganie wszystkich procedur i zasad bezpieczeństwa oraz odpowiednie przygotowanie merytoryczne do pełnienia funkcji kierownika lub opiekuna wycieczki.
Zasady zapewniania bezpieczeństwa podczas wyjazdów z uczniami
Zapewnienie bezpieczeństwa podczas wycieczek szkolnych wymaga przestrzegania szeregu zasad i procedur, które tworzą spójny system ochrony uczestników. Pierwszym i fundamentalnym elementem tego systemu jest dostosowanie programu wycieczki do wieku i możliwości uczestników. Planowane aktywności powinny uwzględniać zarówno umiejętności, jak i ograniczenia uczniów, by każdy z nich mógł bezpiecznie uczestniczyć w wyjeździe.
Równie ważne jest zapewnienie odpowiedniej liczby wykwalifikowanych opiekunów. Jak wspomniano wcześniej, ich liczba musi być dostosowana do typu wycieczki oraz liczby uczestników. Przed wyruszeniem w drogę należy przeprowadzić dokładną identyfikację potencjalnych zagrożeń oraz przygotować plan działania na wypadek nieprzewidzianych sytuacji. Taka analiza ryzyka pozwala na lepsze przygotowanie się do różnych scenariuszy i szybsze reagowanie w sytuacjach kryzysowych.
Niezbędnym elementem przygotowań jest również skompletowanie wymaganej dokumentacji. Wszystkie dokumenty powinny być prawidłowo wypełnione i zatwierdzone przez odpowiednie osoby. Przed wyjazdem kierownik i opiekunowie mają obowiązek zapoznać uczestników z zasadami bezpieczeństwa oraz regulaminem wycieczki.
W trakcie wyjazdu należy regularnie sprawdzać liczbę uczestników, szczególnie przy zmianie miejsca pobytu czy po dłuższych przerwach. Opiekunowie muszą również znać i stosować zasady bezpieczeństwa właściwe dla konkretnych miejsc odwiedzanych podczas wycieczki – inne procedury obowiązują bowiem na basenie, inne w górach, a jeszcze inne podczas zwiedzania zabytków.
W ostatnich latach obserwuje się rosnące wymagania dotyczące oceny ryzyka i przygotowania planów awaryjnych przed wycieczką. Coraz większy nacisk kładzie się również na weryfikację kwalifikacji osób sprawujących opiekę nad dziećmi podczas wyjazdów, co bezpośrednio przekłada się na podniesienie poziomu bezpieczeństwa uczestników.
Podsumowanie
Organizacja wycieczki szkolnej to złożony proces wymagający współpracy wielu osób, z których każda ma określone obowiązki i zakres odpowiedzialności. Dyrektor szkoły zatwierdza kartę wycieczki i wyznacza kierownika oraz opiekunów. Kierownik odpowiada za całościową organizację, przygotowanie programu i regulaminu oraz nadzór nad przebiegiem wyjazdu. Opiekunowie natomiast sprawują bezpośrednią pieczę nad uczniami i dbają o przestrzeganie zasad bezpieczeństwa.
Właściwe przygotowanie dokumentacji, dostosowanie programu do możliwości uczestników, zapewnienie odpowiedniej liczby opiekunów oraz identyfikacja potencjalnych zagrożeń stanowią fundament systemu bezpieczeństwa podczas wycieczek szkolnych. Warto podkreślić, że bezpieczeństwo uczniów zawsze pozostaje priorytetem, a osoby odpowiedzialne za organizację i przebieg wycieczki muszą mieć świadomość różnych rodzajów odpowiedzialności prawnej, jaką ponoszą za swoich podopiecznych.
Dobrze zaplanowana i przeprowadzona wycieczka szkolna nie tylko zapewnia uczniom bezpieczeństwo, ale również staje się cennym doświadczeniem edukacyjnym, które na długo pozostaje w ich pamięci. Dlatego warto poświęcić odpowiednią ilość czasu i uwagi na jej właściwe przygotowanie, uwzględniając wszystkie aspekty organizacyjne i prawne.
Źródła
https://centrumverte.pl/blog/zasady-bezpieczenstwa-na-wycieczkach-szkolnych-bhp-na-wycieczkach/
https://epedagogika.pl/praca-nauczycieli-specjalistow/jaka-jest-odpowiedzialnosc-prawna-nauczycieli-i-kierownika-wycieczki-szkolnej-2785.html
https://wycieczkiszkolne.atas.pl/pl/blog/132,organizacja-wycieczki-szkolnej-krok-po-kroku
https://www.iwspo.pl/prawo-oswiatowe-a-wycieczki-szkolne-co-mowi-ustawa
https://wakacjeiferie.pl/bezpieczenstwo-wycieczki-szkolnej/
https://trybala.com.pl/wycieczki-szkolne-przepisy/
https://turio.com.pl/wazne-dokumenty/wycieczki-szkolne-rozporzadzenie-i-nowe-przepisy/
https://www.gov.pl/attachment/fbed1815-78d3-4981-8c3e-1519b44fd27c
https://www.ko.olsztyn.pl/2017/03/23/organizowanie-wycieczek-zgodnie-z-przepisami-prawa/
https://auxilia-oswiata.pl/wycieczki-szkolne-a-obowiazki-organizatora/
https://cuk.pl/porady/kto-moze-byc-opiekunem-na-wycieczce-szkolnej
https://oswiataiprawo.pl/aktualnosci/organizacja-wycieczek-szkolnych/
Absolwent AWF Warszawa i Wydziału Nauk Ekonomicznych UW. Doświadczony organizator wypoczynku dla dzieci i młodzieży z ponad 100 zrealizowanymi obozami. Instruktor snowboardu, narciarstwa i survivalu. Posiada uprawnienia kierownika wypoczynku oraz szkoli kadry wypoczynku w województwie mazowieckim.
