Pierwsza pomoc w górach – co powinien wiedzieć każdy opiekun wycieczki?

Organizacja górskich wypraw to zadanie wymagające nie tylko logistycznej sprawności, ale przede wszystkim gotowości na sytuacje zagrożenia życia. Każdy opiekun grupy musi być przygotowany na wypadki, które mogą wydarzyć się w każdej chwili. Statystyki z 2024 roku są alarmujące – TOPR przeprowadził ponad 1330 interwencji, podczas których zginęło 18 osób. Te liczby jasno pokazują, że znajomość zasad pierwszej pomocy w górach przestała być jedynie przydatną umiejętnością, a stała się życiową koniecznością.

Ratownictwo górskie różni się fundamentalnie od standardowych procedur medycznych. Trudne warunki terenowe, ograniczony dostęp do pomocy oraz nieprzewidywalne zjawiska pogodowe stawiają przed opiekunami wycieczek wyzwania, których nie spotka się w codziennej praktyce pierwszej pomocy.

Podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas akcji ratunkowej

Pierwszym i najważniejszym krokiem w każdej sytuacji kryzysowej jest ocena własnego bezpieczeństwa oraz bezpieczeństwa pozostałych członków grupy. To właśnie tutaj popełnia się najwięcej błędów – impulsywne rzucenie się na pomoc może doprowadzić do kolejnych wypadków i znacznie pogorszyć całą sytuację.

Zobacz także: Co trzeba zabrać na zieloną szkołę w góry?

Zanim podejdziemy do poszkodowanego, musimy zabezpieczyć miejsce zdarzenia. W górskim terenie oznacza to sprawdzenie stabilności podłoża, ocenę zagrożenia lawinowego, analizę warunków pogodowych oraz identyfikację potencjalnych niebezpieczeństw geologicznych. Dopiero po upewnieniu się co do bezpieczeństwa można rozpocząć właściwą akcję ratunkową.

W związku z tym proces udzielania pomocy musi przebiegać według ściśle określonej sekwencji. Po zabezpieczeniu miejsca zdarzenia następuje ocena stanu poszkodowanego, wykonanie podstawowych czynności ratowniczych (w tym resuscytacji krążeniowo-oddechowej), wezwanie służb ratunkowych oraz przygotowanie do ewakuacji. Kluczowe numery, które każdy opiekun powinien znać na pamięć, to 985 dla GOPR i TOPR, 601 100 300 oraz ogólnopolski 112.

Ponadto istnieje jedna zasada, której łamanie może kosztować życie – nigdy nie zostawiamy poszkodowanego samego. Ciągła opieka i monitorowanie funkcji życiowych często decyduje o powodzeniu całej akcji ratunkowej.

Najczęstsze przyczyny wypadków i rodzaje obrażeń

Analiza najnowszych danych pokazuje niepokojące trendy w statystykach wypadków górskich. Upadki i potknięcia odpowiadają za największą liczbę interwencji i odnotowały wzrost o 21% w porównaniu do roku poprzedniego. Co więcej, urazy spowodowane brakiem odpowiednich umiejętności zwiększyły się aż o 29%, co wskazuje na rosnący problem niedostatecznego przygotowania uczestników wypraw.

Sprawdź też: Dynamiczna pogoda w górach – co zabrać na wycieczkę?

Jeszcze bardziej alarmujące są dane dotyczące wyposażenia. Wypadki związane z niewłaściwym sprzętem wzrosły dramatycznie – o 57%. Ten trend pokazuje, jak ważne jest nie tylko posiadanie odpowiedniego ekwipunku, ale również umiejętność jego prawidłowego wykorzystania.

Szczególną uwagę należy zwrócić na wypadki lawinowe, które odnotowały wzrost o 166% – z 3 przypadków w roku poprzednim do 11 w 2024 roku. Te statystyki podkreślają konieczność lepszego przygotowania opiekunów do rozpoznawania zagrożenia lawinowego oraz postępowania w przypadku zasypania członków grupy.

Z drugiej strony, rosnącym problemem stają się również choroby związane z warunkami klimatycznymi. Odwodnienie i schorzenia układu pokarmowego wzrosły o 55% podczas letnich upałów, natomiast hipotermia i choroba wysokościowa pozostają stałymi zagrożeniami wymagającymi natychmiastowej interwencji.

Najbardziej niepokojący jest fakt, że co czwarty wypadek kończy się ciężkim urazem, a wypadki wspinaczkoweodnotowały ponad 100% wzrost. Te dane jednoznacznie wskazują na konieczność doskonalenia umiejętności radzenia sobie z urazami wielonarządowymi i sytuacjami bezpośredniego zagrożenia życia.

Niezbędne wyposażenie i techniki ratownicze

Odpowiednie przygotowanie sprzętowe stanowi fundament skutecznej pomocy w terenie górskim. Podstawowy zestaw ratunkowy każdego opiekuna wycieczki musi zawierać opatrunki, bandaże, chustę trójkątną, środki dezynfekujące, koc ratunkowy (folię NRC) oraz rękawiczki ochronne. Każdy z tych elementów pełni kluczową rolę w różnych scenariuszach ratunkowych.

Folia NRC zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ ochrona przed wychłodzeniem to jeden z najczęstszych problemów w ratownictwie górskim. Warto pamiętać o powszechnym błędzie – kategorycznie nie podajemy alkoholuosobom wychłodzonym. Zamiast tego należy zapewnić ciepłą, słodką herbatę i skutecznie zabezpieczyć poszkodowanego przed dalszą utratą ciepła.

Dowiedz się więcej: Pięć dni w górach – jak skompletować idealny ekwipunek?

Techniki stabilizacji poszkodowanego w trudnym terenie wymagają kreatywności i umiejętności adaptacji. Usztywnianie złamanych kończyn często musi być wykonane przy użyciu materiałów dostępnych na miejscu – od profesjonalnych szyn po improwizowane rozwiązania wykorzystujące kijki trekkingowe, elementy plecaka czy nawet przedmioty znalezione w terenie.

Równie wymagające jest prawidłowe opatrywanie ran w warunkach górskich. Ograniczona ilość czystej wody, trudności w utrzymaniu sterylności oraz konieczność przygotowania poszkodowanego do potencjalnie długiej ewakuacji wymagają od opiekuna nie tylko wiedzy teoretycznej, ale również praktycznego doświadczenia.

Procedury komunikacji z ratownikami górskimi

Skuteczne wezwanie pomocy w górach to sztuka przekazywania maksymalnej ilości istotnych informacji w minimalnym czasie. Oprócz standardowych danych o lokalizacji i stanie poszkodowanego, ratownicy pilnie potrzebują informacji o aktualnych warunkach pogodowych, możliwościach lądowania helikoptera oraz liczbie osób wymagających ewakuacji.

W związku z tym przygotowanie do ewakuacji musi rozpocząć się już podczas udzielania pierwszej pomocy. Opiekun wycieczki powinien tak zabezpieczyć poszkodowanego, aby transport był możliwy, jednocześnie kontynuując monitorowanie funkcji życiowych i utrzymując z nim kontakt psychiczny.

Współpraca z GOPR i TOPR wymaga zrozumienia specyfiki pracy ratowników górskich oraz ich ograniczeń. Liczby z 2024 roku pokazują skalę wyzwania – 542 interwencje pochłonęły ponad 103 tysiące godzin pracy ratowników. Znajomość procedur komunikacji i umiejętność efektywnego współdziałania może znacząco skrócić czas trwania akcji ratunkowej.

Co więcej, wzrost liczby interwencji TOPR o 36% w ostatnim roku pokazuje, jak bardzo potrzebne jest lepsze przygotowanie wszystkich osób odpowiedzialnych za organizację górskich wypraw.

Współczesne wyzwania ratownictwa wysokogórskiego

Rosnąca popularność turystyki górskiej przynosi ze sobą proporcjonalny wzrost liczby wypadków. Rekordowa frekwencja turystów przekłada się bezpośrednio na 10% wzrost liczby interwencji w porównaniu do roku poprzedniego. Ten trend zmusza do przewartościowania dotychczasowych podejść do bezpieczeństwa w górach.

Ponadto, szczególnie niepokojący jest fakt, że wypadki dotykają nawet doświadczonych uczestników wypraw. Wzrastająca liczba ciężkich i śmiertelnych urazów wskazuje na konieczność ciągłego doskonalenia umiejętności przez opiekunów wycieczek oraz inwestowania w lepsze wyposażenie ratunkowe.

Jednakże wyzwania współczesnego ratownictwa wykraczają poza same statystyki. Zmiany klimatyczne, większa intensywność zjawisk pogodowych oraz rosnąca popularność ekstremalnych form turystyki górskiej wymagają od ratowników nowych kompetencji i elastycznego podejścia do każdej sytuacji. Tradycyjne protokoły pierwszej pomocy muszą być dostosowywane do zmieniających się warunków górskich i ewoluujących wzorców aktywnościturystycznej.

W konsekwencji, każdy opiekun wycieczki powinien traktować pierwszą pomoc w górach jako żywą, rozwijającą się dziedzinę wiedzy, która wymaga regularnego aktualizowania umiejętności i śledzenia najnowszych trendów w ratownictwie górskim.

Źródła:

https://ratujemy.com.pl/blog/pierwsza-pomoc-w-gorach
https://www.centrumratownictwa.com/blog/udzielanie-pierwszej-pomocy-w-gorach
https://podhale24.pl/rozmaitosci/artykul/104698/Rekordowa_liczba_wypadkow_w_Tatrach_w_2024_roku__18_ofiar_smiertelnych.html